Βασίλης Ξυδιάς
Εκπαιδευτικός-θεολόγος
Δημοσιεύθηκε στο Antifono.gr, 26 Ιουνίου 2011
Όλα δείχνουν ότι είναι ώριμο το αίτημα για μια νέα δημοκρατική μεταπολίτευση που θα επιφέρει την οριστική θεσμική κατάλυση του καταρρέοντος πολιτικού συστήματος. Του συστήματος της κομματοκρατίας, της μηντιοκρατίας και της διαπλοκής που οδήγησε τη χώρα στην κρίση. Είναι αναγκαία η μετάβαση από τη Δημοκρατία των Δικαιωμάτων στη Δημοκρατία της Ευθύνης.
Έτσι όλο και περισσότεροι μιλούν για αναθεώρηση του Συντάγματος. Άλλοι για να εκφράσουν τη λαϊκή απαίτηση, όπως έχει κάνει κατ’ επανάληψη ο Χρ. Γιανναράς[1], άλλοι για να την αποπροσανατολίσουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ίδιος ο πρωθυπουργός υιοθέτησε πρόσφατα την ιδέα ενός θεσμικού δημοψηφίσματος (μετακυλίοντας ανεπαισθήτως την πρόταση δημοψηφίσματος για το μνημόνιο που έκανε τον Μάιο ο Πρόεδρος του ΣΕΒ). Πρόκειται καταφανώς για έναν ακόμα ελιγμό του Γ. Παπανδρέου στην προσπάθειά του να ακυρώσει το αίτημα δια της δήθεν ικανοποιήσεώς του. Θα μεταθέσει το πρόβλημα από το «ψητό» στο «θεσμικό» αοριστολογικό, επιστρατεύοντας γι’ αυτό και τους καλύτερους συνταγματολόγους, και ποτέ κανείς δεν ξέρει. Μπορεί και να τα καταφέρει. Τα παίζουν στα δάχτυλα κάτι τέτοια στο ΠΑΣΟΚ.
Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη να περάσουμε το ταχύτερο στο «δια ταύτα». Σε συγκεκριμένες θεσμικές προτάσεις που να αντιστοιχούν αυθεντικά στην πραγματική ιστορική ανάγκη και στο λαϊκό αίτημα για συστημική ανατροπή. Δεν είναι ζήτημα ειδικών επιστημόνων (νομικών κλπ). Είναι ζήτημα πρωτίστως πολιτικό.
Στις θεσμικές προτάσεις που έχουν ήδη ως τώρα κατατεθεί στο Αντίφωνο, άλλες εκ των οποίων επικεντρώνονται σε μια συνταγματική μεταρρύθμιση και άλλες όχι[2], θα ήθελα να προσθέσω και τη δική μου, χωρίς πολλά λόγια και χωρίς επιχειρηματολογία. Κι ελπίζω στην κατανόηση, όσο και στην ανταπόκριση των φίλων του Αντιφώνου, να την κρίνουν δημόσια.
Πολλά απ’ αυτά που προτείνω ίσως ακούγονται για πρώτη φορά κι ίσως ξαφνιάσουν. Ας μη μας ενοχλεί αυτό. Δεν θέλουμε μπαλώματα και αναστηλώσεις. Για να βγει η χώρα μας κερδισμένη απ’ αυτή την κρίση δεν αρκεί να ανακυκλώνουμε τα ίδια και τα ίδια. Χρειάζονται νέες ιδέες, νέοι άνθρωποι, νέα δύναμη.
Από την προεδρευομένη στη προεδρική δημοκρατία
Ως κύριο μέτρο για τη συνταγματική επανίδρυση της Ελληνικής Δημοκρατίας προτείνω τη μετατροπή της από προεδρευόμενη σε προεδρική, εισάγοντας παράλληλα μια σειρά νέων πολιτειακών θεσμών εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας που καθιστούν την άσκηση της πολιτικής λειτουργίας πιο προσιτή στον λαό και ενισχύουν το στοιχείο της προσωπικής και συλλογικής ευθύνης στη δημόσια σφαίρα.
Στόχος της πολιτειακής αυτής μεταρρύθμισης δεν είναι μόνο η αμυντική θεσμική θωράκιση του πολιτεύματος από τα άνομα συμφέροντα, αλλά και η θετική αναθεμελίωση της πολιτικής λειτουργίας σε ριζικά νέες σχέσεις μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού, συλλογικού και προσωπικού. Σχέσεις που να ταιριάζουν στην κουλτούρα του ελληνικού λαού. Που να δίνουν ουσιαστικό θετικό περιεχόμενο στην πολιτική ελευθερία[3], συνδυάζοντάς τη όχι μόνο με τα δικαιώματα, αλλά και με την προσωπική ευθύνη.
Η εκτελεστική εξουσία διαρθρώνεται σε εθνικό και τοπικό επίπεδο:
Εθνική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Πρόεδρο της χώρας. Ο Πρόεδρος εκλέγεται απ’ ευθείας από τον λαό με εθνικές εκλογές, για 2 πενταετείς θητείες μέγιστο. Ο Πρόεδρος ορίζει τους υπουργούς. Το Εθνικό Κοινοβούλιο μπορεί να καθαιρέσει υπουργό ή όλη την κυβέρνηση και να προκηρύξει έκτακτες εκλογές με αυξημένη πλειοψηφία 4/5. Η κυβέρνηση έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα της εξωτερικής πολιτικής και της εθνικής άμυνας. Για τα υπόλοιπα ζητήματα υπάρχει επιμερισμός αρμοδιοτήτων με την τοπική αυτοδιοίκηση.
Τοπική αυτοδιοίκηση, όχι ως διοικητικός απλώς οργανισμός, αλλά ως κέντρο πολιτικής συγκρότησης της τοπικής κοινωνίας. Ένα είδος «τοπικής κυβέρνησης» με πλήρη εκτελεστική αρμοδιότητα σε τοπικό επίπεδο (μεταξύ άλλων στην τοπική κατανομή και είσπραξη φόρων, στη διοίκηση των σχολείων, στη διοίκηση της τοπικής αστυνομίας κλπ). Η διοικητική δομή μπορεί να μείνει όπως έχει σε γενικές γραμμές σήμερα (δήμαρχος-αντιδήμαρχοι, δημοτικό συμβούλιο), αλλά με ισχυρή θεσμική πλαισίωση από άλλους αυτοδιοικούμενους τοπικούς θεσμούς σε ειδικά θέματα. Π.χ. ειδικός ρόλος στις αυτοδιοικούμενες τοπικές επαγγελματικές ενώσεις (τοπικά επιμελητήρια) όσον αφορά την κατανομή των φορολογικών εσόδων και στον αναπτυξιακό σχεδιασμό σε τοπικό επίπεδο· συμμετοχικοί τοπικοί θεσμοί διοίκησης των σχολείων της περιοχής με συμμετοχή γονέων και εκπαιδευτικών.
Η νομοθετική/ελεγκτική εξουσία διαρθρώνεται σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο:
Εθνικό Κοινοβούλιο. Αποτελείται από 300 βουλευτές εκ των οποίων οι 60 (1/5) εκλέγονται απ’ ευθείας από τον λαό (με απλή αναλογική) και οι 240 (4/5) κληρώνονται μεταξύ των βουλευτών των Περιφερειακών Συμβουλίων με αναλογική συμμετοχή του κάθε Περιφερειακού Συμβουλίου σύμφωνα με την αναλογική δύναμη των κομμάτων/παρατάξεων σ’ αυτό. Μια από τις αρμοδιότητες του Εθνικού Κοινοβουλίου είναι ο ορισμός των Ανεξάρτητων Ρυθμιστικών Αρχών που ελέγχουν την παροχή των κοινωφελών αγαθών και υπηρεσιών στο πλαίσιο της αγοράς.
Περιφερειακά Συμβούλια. Αποτελούνται από άμεσα εκλεγμένους βουλευτές ανάλογα με τον πληθυσμό (όπως π.χ. ορίζει ο Νόμος «Καλλικράτη»: 41, 51, 71 και 101 μέλη). Αποφασίζουν κυρίως για την περιφερειακή αναπτυξιακή και φορολογική πολιτική και ελέγχουν την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας σε περιφερειακό επίπεδο. Επίσης εκδίδουν ειδικούς κανονισμούς και εφαρμοστικές αποφάσεις εξειδίκευσης των νόμων και των αποφάσεων του Εθνικού Κοινοβουλίου και ορίζουν τις Περιφερειακές Ρυθμιστικές Αρχές για τον έλεγχο των κοινωφελών αγαθών και υπηρεσιών στην Περιφέρεια.
Η δικαστική εξουσία διαρθρώνεται κι αυτή σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Οι δικαστές και η ανώτατη δικαστική διοίκηση ορίζονται από το Εθνικό Κοινοβούλιο και τα Περιφερειακά Συμβούλια σύμφωνα με τους νόμους και τους κανονισμούς που ψηφίζονται επίσης από τα ίδια όργανα.
Μεταβατικά μέτρα
Ανανέωση του πολιτικού προσωπικού. Αποκλεισμός από την πολιτική ζωή των εν ενεργεία πολιτικών. Όσοι έχουν ως τώρα διατελέσει βουλευτές ή μέλη κυβερνήσεως για δύο τετραετείς θητείες και άνω αποκλείονται στο εξής από τη συμμετοχή τους στους νέους πολιτικούς θεσμούς.
Αλλαγή στο ιδιοκτησιακό και λειτουργικό καθεστώς των ραδιοτηλεοπτικών μέσων. Εκ νέου διανομή αδειών λειτουργίας και εκπομπής (ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες) βάσει νέων δίκαιων και ορθολογικών όρων. Προϋπόθεση για την απόκτηση άδειας από νομικά και φυσικά πρόσωπα που συμμετέχουν στην κατοχή των υφιστάμενων ΜΜΕ είναι η πλήρης αποπληρωμή προηγούμενων χρεών (δάνεια, φόροι, ασφαλιστικές εισφορές κλπ).
Τα πολιτικά κόμματα και οι πολιτικές οργανώσεις καθίστανται εθελοντικές συσσωματώσεις πολιτών, και οι οικονομικοί πόροι τους ελέγχονται με πλήρη και υποχρεωτική διαφάνεια και με αυστηρό έλεγχο του «πόθεν έσχες». Κόμματα και πολιτικές οργανώσεις παύουν να αναγνωρίζονται ως αυτόνομοι πολιτειακοί θεσμοί με ιδιαίτερα προνόμια συμμετοχής στην πολιτική ζωή και στο δημόσιο διάλογο (παύει η κρατική οικονομική ενίσχυσή τους). Θεσμικό πολιτειακό χαρακτήρα έχουν μόνο οι ενώσεις εν ενεργεία μελών του εθνικού κοινοβουλίου και των περιφερειακών συμβουλίων (και στο πλαίσιο αυτό δικαιούνται περιορισμένη οικονομική ενίσχυση για την κάλυψη συγκεκριμένων λειτουργικών δαπανών).
Εξυγίανση του συνδικαλισμού και απεξάρτησή του από τη δημόσια διοίκηση. Ενίσχυση της ελευθερίας του συνδικαλίζεσθαι και εξωδιοικητική αναγνώριση των συνδικαλιστικών οργανώσεων ως φορέων εκπροσώπησης των εργαζομένων σε συλλογικές διαπραγματεύσεις (συμβάσεις εργασίας κλπ). Κατάργηση των ιδιαίτερων προνομίων συμμετοχής των συνδικαλιστικών οργάνων στη διοίκηση και όλων των άλλων λειτουργιών που καθιστούν τον συνδικαλισμό μέρος του πολιτικού συστήματος της διαπλοκής και της διαφθοράς.
Eπίμετρο – Νέο φορολογικό σύστημα
Ένα κρίσιμο μέτρο που θα συμβάλει στην ανάπτυξη της προσωπικής ευθύνης του πολίτη στη σχέση του με το κράτος, αλλά και στη αντιμετώπιση της παροικονομίας, είναι η καθιέρωση ενός ριζικά νέου συστήματος φορολογίας. Επειδή κανένα από τα εφαρμοσμένα συστήματα (είτε βάσει των δηλουμένων εισοδημάτων είτε βάσει των λεγομένων «αντικειμενικών κριτηρίων») δεν έχουν ως τώρα αποδώσει, οφείλουμε να αναζητήσουμε πρωτότυπα συστήματα που να αντιστοιχούν στις ιδιαίτερες συνθήκες της ελληνικής οικονομίας και να ταιριάζουν στη νοοτροπία του λαού μας. Προτείνω την καθιέρωση ενός συστήματος φορολογίας που θα εντάσσει την ατομική φορολόγηση σε ένα πλαίσιο συλλογικής φορολόγησης με βάση τη διπλή ένταξη του φορολογούμενου σε μια διοικητική περιοχή της χώρας (δήμο) και σε μια συγκεκριμένη επαγγελματική ομάδα.
Ο ετήσιος φόρος θα προσδιορίζεται με τα ακόλουθα βήματα:
- Το Εθνικό Κοινοβούλιο εγκρίνει τον ετήσιο γενικό προϋπολογισμό, ο οποίος είναι εξ ορισμού ισοσκελισμένος, κατανέμοντας ανά περιοχή και ανά επαγγελματική ομάδα τα αναμενόμενα από φόρους έσοδα. Για την τελική διαμόρφωση της κατανομής των φορολογικών εσόδων λαμβάνονται υπ’ όψη οι εξειδικευτικές προτάσεις των Περιφερειακών Συμβουλίων, που με τη σειρά τους έχουν λάβει υπ’ όψη τις αντίστοιχες εξειδικευτικές προτάσεις των Δημοτικών Συμβουλίων για κάθε δήμο. Με τον τρόπο αυτό προκύπτει ένα συνολικό φορολογητέο ποσό που πρέπει να καταβληθεί από κάθε δήμο, το οποίο κατανέμεται ποσοστιαία μεταξύ των επαγγελματικών ομάδων της περιοχής στο επίπεδο της Περιφέρειας και του Δήμου.
- Με βάση τη γενική αυτή φορολογική κατανομή για κάθε δήμο, οι αρμόδιες δημοτικές υπηρεσίες προσδιορίζουν τον ετήσιο φόρο που πρέπει να καταβάλει κάθε δημότης, λαμβάνοντας υπ’ όψη τα στοιχεία που δηλώνει σε συνδυασμό με τα στοιχεία των προηγουμένων ετών. Το άθροισμα των ατομικών φόρων οφείλει να καλύπτει το συνολικό φορολογικό ποσό κατά δήμο και επαγγελματική ομάδα.
- Τα στοιχεία της φορολογικής δήλωσης υπόκεινται στον κανόνα της διαφάνειας. Οι δημότες έχουν δικαίωμα να προσφύγουν κατ’ αρχάς στην οικεία τοπική επαγγελματική ένωση και κατά δεύτερον στο δημοτικό συμβούλιο, αρνούμενοι το ποσό που τους έχει καταλογιστεί. Σχετική απόφαση του δημοτικού συμβουλίου θεωρείται τελεσίδικη και μπορεί να αμφισβητηθεί μόνο δικαστικώς. Ο φορολογούμενος πολίτης που προσφεύγει στο δικαστήριο είναι υποχρεωμένος να αποδείξει ότι άλλοι φορολογούμενοι συνδημότες του έχουν ευνοηθεί εις βάρος του.
Επίλογος – Δευτερολογία [4]
Μετά τα παραπάνω ελπίζω να είναι σαφές πως η υιοθέτηση από τη μεριά μου της Προεδρικής Δημοκρατίας δεν έχει αξία αυτή καθεαυτήν. Διαπλέκεται άρρηκτα με την εισαγωγή ορισμένων παράλληλων συμμετοχικών θεσμών που – επαναλαμβάνω – καθιστούν την άσκηση της πολιτικής λειτουργίας πιο προσιτή στον λαό, ενώ ενισχύουν ταυτόχρονα το στοιχείο της προσωπικής και συλλογικής ευθύνης.
Οι συμπληρωματικοί αυτοί συμμετοχικοί θεσμοί έχουν να κάνουν κατά βάση με την πολιτειακή αναβάθμιση της τοπικής και της περιφερειακής αυτοδιοίκησης, που, σύμφωνα με όσα προτείνω, καθίστανται θεμελιώδεις βαθμίδες της εκτελεστικής εξουσίας η πρώτη και της νομοθετικής η δεύτερη. Ιδιαίτερα σημαντική είναι επίσης η συναρμογή των θεσμών αυτών με διάφορες συλλογικές μορφές συγκρότησης των πολιτών. Ανέφερα παραδειγματικά τη διοίκηση των σχολείων και το φορολογικό σύστημα, στο οποίο και επέμενα με περισσότερες λεπτομέρειες. Τέλος, ένα ακόμα βασικό στοιχείο της πρότασής μου είναι η κληρωτή σύνθεση του μεγαλύτερου μέρους του Εθνικού Κοινοβουλίου από τα αιρετά μέλη των Περιφερειακών Συμβουλίων (240 στους 300 βουλευτές).
Δεν ήθελα να το πω ρητά εξ αρχής, μπορώ όμως να το πω τώρα. (Διατί να το κρύψωμεν άλλωστε;) Η πρότασή μου δεν είναι φορμαλιστικά «καθαρή» και δεν έχει να κάνει με μια τυπολογική προτίμησή μου σ’ ένα συγκεκριμένο θεσμικό πρότυπο «τέλειας» ή «καλύτερης» δημοκρατίας. Είναι ένα ιδιότυπο «μίγμα» ρεπουμπλικανικών και κοινοτικών στοιχείων, που κατά τη γνώμη μου ανταποκρίνεται στα πολιτικά αιτήματα και στην πολιτιστική ωριμότητα του λαού σ’ αυτή τη συγκεκριμένη ιστορική φάση στην οποία έχουμε ήδη εισέλθει.[5]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Βλ. για παράδειγμα: Χρ. Γιανναρά, «Καινούργιο Σύνταγμα;», ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20/3/2011).
[2] Από τον Γιώργο Κοντογιώργη («Τι πρέπει να αλλάξει, πώς πρέπει να δράσουμε, Β’ μέρος»), τον Δημήτρη Τζουβάνο («Εθνική Κυβέρνηση και Βαθειά Δημοκρατία»), τον Παύλο Κλιματσάκη («Ιδέες για μια ελεύθερη ελληνική πολιτεία ή πώς θα μπορούσε να νοηθεί η αναζητούμενη αληθής δημοκρατία – real democracy») και τον Απόλλωνα Μπαζάντε («Η αναγκαιότητα Νέου Συντάγματος ως θεσμικής άμυνας του Λαού και η θέσπισή του χωρίς βίαιη Επανάσταση» και «Ομοσπονδιακή Δομή για την Ελλάδα»).
[3] Βλ. Γ. Κοντογιώργη («Ο Ελληνισμός ως έθνος κοσμοσύστημα», Ομιλία στο ΙΜΕ, 19/10/2005, αρχική ανάρτηση στη myriobiblos.gr).
[4] Ο επίλογος προστέθηκε εκ των υστέρων, και αφού είχαν προηγηθεί αρκετά από τα σχόλια. Αρχικά δημοσιεύθηκε ξεχωριστά, ως πρώτο μέρος του άρθρου «Δευτερολογία για συνταγματική επανίδρυση και προεδρική δημοκρατία» που στη συνέχεια καταργήθηκε (22-10-2011), ενώ τα άλλα κομμάτια του έγιναν χωριστά άρθρα: Βλ. «Ποιοι έχουν μιλήσει για Προεδρική Δημοκρατία», καθώς και «Προεδρική Δημοκρατία, Απάντηση στον Γ. Σαλεμή».
[5] Τις ιδέες αυτές τις χρωστώ σε μεγάλο βαθμό στη σπουδή μου στο έργο του Κωνσταντίνου Καραβίδα (παραπέμπω ειδικότερα στο έργο του Μακεδονικοί Ύμνοι, 1943, σελ. 128-130).
Antifono.gr, 26 Ιουνίου 2011
Η παρούσα ανάρτηση αποσκοπεί στην ενημέρωση των επισκεπτών του NeoSyntagma.net και δεν συνεπάγεται τη συμφωνία της Πρωτοβουλίας με το περιεχόμενό της (απόψεις που υποστηρίζονται, πράξεις που προβάλλονται κλπ).