Θόδωρος Παρασκευόπουλος
Οικονομολόγος, μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, αρθρογράφος στην ΑΥΓΗ και την ΕΠΟΧΗ
Δημοσιεύθηκε στην ΕΠΟΧΗ, 26 Ιουνίου 2016
«Να επικεντρωθούμε στο πώς το πολίτευμά μας θα γίνει πιο λειτουργικό και πιο ισορροπημένο. Την Αριστερά τη θυμάμαι παραδοσιακά να λέει και δικαίως, ότι η διάκριση μεταξύ των εξουσιών δεν είναι τόσο καθαρή και υπάρχουν γκρίζες ζώνες μεταξύ αυτών.» Αυτά απάντησε υπουργός σε ερώτηση της «Αυγής» για την αναθεώρηση του Συντάγματος(*). Δεν ξέρω αν αυτή είναι η προσωπική γνώμη του υπουργού, όπως η γνώμη του συναδέλφου του των Εσωτερικών για τον εκλογικό νόμο. Οπωσδήποτε, όμως, αξίζει να συζητηθεί η άποψή του για τα πολιτεύματα, για τα Συντάγματα και για τη γνώμη της Αριστεράς (που πάντως δεν είναι «παραδοσιακή», ας πούμε σαν τις τοπικές φορεσιές, αλλά πολιτική), μιας και η αναθεώρηση του Συντάγματος συζητιέται.
Τα πολιτεύματα είναι λειτουργικά. Λειτουργική ήταν η απόλυτη μοναρχία της πρώτης περιόδου του Όθωνα, λειτουργική και η συνταγματική μοναρχία μετά το 1844, λειτουργική και η βασιλευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία της «δεδηλωμένης», λειτουργική και η δικτατορία 1967-1974, ακόμα και το καθεστώς των δωσιλόγων στην Κατοχή ήταν λειτουργικό.
Όλα τα πολιτεύματα είναι λειτουργικά
Ο λόγος είναι ότι τα κράτη διαθέτουν νομομαθείς ικανούς να φτιάχνουν λειτουργικά Συντάγματα, λειτουργικούς νόμους και διατάγματα. Όλα λοιπόν τα πολιτεύματα είναι λειτουργικά, δηλαδή λειτουργούν. Οι τριβές που παρουσιάζονται δεν οφείλονται σε δυσλειτουργικές συνταγματικές διατάξεις, αλλά στην επιδίωξη των κυβερνώντων να διευκολυνθούν ή σε πολιτικές εξελίξεις που ανατρέπουν παλιότερους συσχετισμούς και παλιότερες καταστάσεις. Για παράδειγμα, η αναθεώρηση του 1986 με την κατάργηση των προνομίων του Προέδρου της Δημοκρατίας να παρεμβαίνει πολιτικά, οφειλόταν στο γεγονός ότι η νέα πλειοψηφία του Κοινοβουλίου προερχόταν από εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις που είχαν επικρίνει αυτά τα προνόμια, τα κατοχυρωμένα στο Σύνταγμα του 1974.
Σε αυτές οι δυνάμεις συγκαταλεγόταν και η Αριστερά – που βέβαια δεν συμμετείχε στη νέα πλειοψηφία, αλλά συμφωνούσε σε αυτό το ζήτημα. Με τις εκλογές του 1981, η πλειονότητα των πολιτών είχε εκφραστεί, μεταξύ άλλων, εναντίον του πατερναλιστικού πολιτεύματος, στο οποίο ένα πρόσωπο, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ασκούσε ρόλο επιτηρητή. Από τότε ο ρόλος του Προέδρου περιορίστηκε σ’ εκείνον του «τροχονόμου», κι αυτό ήταν μεγάλη πρόοδος για τη δημοκρατία – κι ας ενισχύθηκε υπερβολικά η εξουσία ενός άλλου προσώπου, του πρωθυπουργού.
Προηγουμένως, και σωστά αφού ο Πρόεδρος είχε αυξημένες αρμοδιότητες, η εκλογή του απαιτούσε είτε αυξημένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία είτε την απόφαση φρεσκοεκλεγμένης Βουλής. Αυτή η ανάγκη δεν υπάρχει μετά το 1985 – ο τροχονόμος-Πρόεδρος μπορεί να ορίζεται και με κλήρωση ή και να μην υπάρχει.
Λειτουργικότητα και ο σκοπός της
Με άλλα λόγια, η αναφορά στη λειτουργικότητα του πολιτεύματος είναι από μόνη της ανοησία, εάν δεν απαντιέται το ερώτημα «λειτουργικότητα για τι πράγμα, με ποιον σκοπό;» Ας πούμε, σήμερα, το ερώτημα της λειτουργικότητας συνδέεται με την είσοδο των λαϊκών τάξεων στο πολιτικό προσκήνιο στην περίοδο της κρίσης και της ανάπτυξης αντιστάσεων που εκφράστηκαν και με την εκλογική της άνοδο. Πώς, λοιπόν, μπορεί αυτή η νέα κατάσταση να εκφραστεί στο πολίτευμα; Η δεξιά αντίληψη είναι είτε να μην εκφραστεί, ας πούμε με τον συνταγματικό περιορισμό των δυνατοτήτων της πολιτικής (λ.χ. να απαλειφθούν διατάξεις που επιτρέπουν την παρέμβαση του κράτους στην οικονομία ή να υπάρξουν δημοσιονομικοί περιορισμοί στο Σύνταγμα (αυτόματος «κόφτης» δαπανών, όπως στη Γερμανία και την Ισπανία) είτε να δοθούν φαινομενικές εξουσίες στον λαό, όπως η άμεση εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας – ο οποίος έπειτα θα μπορεί να επικαλείται τη λαϊκή νομιμοποίηση για να ασκεί εξουσία επί του λαού ή συχνά δημοψηφίσματα που κι αυτά νοθεύουν τη λαϊκή εξουσία, γιατί αυτή δεν ασκείται διαρκώς, αλλά πού και πού και ατομικά πίσω από ένα παραβάν. Για την Αριστερά, η απάντηση είναι η εκχώρηση όλο και μεγαλύτερων εξουσιών σε αιρετά συλλογικά όργανα σε όλα τα επίπεδα. Στο ανώτατο πολιτειακό και πολιτικό επίπεδο αυτή ήταν η επιλογή των Επαναστάσεων στη Γαλλία (το Διευθυντήριο) και στην Ελλάδα (το συλλογικό «Εκτελεστικό»), αλλά και στη Ρωσία (το συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων), επιλογή που αντλεί από το καθεστώς των «αρχόντων» στην Αρχαία Αθήνα και διασώζεται σήμερα μόνο στην Ελβετία (το επταμελές Ομοσπονδιακό Συμβούλιο που χρονολογείται από την «άνοιξη των λαών» του 1848, χωρίς πρωθυπουργό και με ετησίως εναλλασσόμενο πρόεδρο χωρίς καμία εξουσία). Η Ρωσική Επανάσταση μετέφερε αυτή την αρχή σε όλα τα επίπεδα (η εξουσία των Σοβιέτ), ανεξάρτητα από την μετέπειτα εξέλιξη με την κατάργηση της συλλογικότητας και της ίδιας της δημοκρατίας και την επιστροφή στην αστική «ενός ανδρός αρχή».
Αυτή η αριστερή επιλογή δεν μπορεί σήμερα να υπηρετηθεί με συνταγματική αναθεώρηση. Δεν υπάρχει ούτε η κοινοβουλευτική πλειοψηφία ούτε το λαϊκό κίνημα που να θέλει και να μπορεί να στηρίξει τέτοιες αλλαγές. Επομένως, η λύση είναι να ευνοηθούν μικρής έκτασης αλλαγές με νομοθετικές παρεμβάσεις σε αυτή την κατεύθυνση – λ.χ. στην τοπική αυτοδιοίκηση, σε δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς (ας πούμε στην ΕΡΤ). Τέτοιες παρεμβάσεις κάνουν το πολίτευμα λειτουργικότερο σε μια σαφή κατεύθυνση και προετοιμάζουν το έδαφος για συνταγματική αναθεώρηση, όταν αλλαγές αυτού του είδους θα έχουν τη δύναμη λαϊκής πεποίθησης, που λέει ο Μαρξ.
Η διάκριση των εξουσιών
Η Αριστερά ποτέ δεν έθεσε ζήτημα διάκρισης των εξουσιών, παρά μόνο υπογραμμίζοντας, παλιότερα, τις αντισυνταγματικές παρεμβάσεις του βασιλιά. Αντίθετα, η συνταγματική τάξη που υποστήριζε πάντα η Αριστερά είναι η διαπλοκή των εξουσιών, σε ένα σύστημα διακριτότητας. Ας πούμε, η Αριστερά ποτέ δεν υποστήριξε τον ισχυρό πρωθυπουργό έναντι του Κοινοβουλίου ή έναντι του Υπουργικού Συμβουλίου. Διότι η αυστηρή διάκριση των εξουσιών – όπως στις ΗΠΑ, στη Λατινική Αμερική ή όπως επιδιώκει ο Ερντογάν στην Τουρκία – έρχεται από την εποχή του πρώιμου Διαφωτισμού, της πάλης κατά της απολυταρχίας για τη Συνταγματική Μοναρχία, από τον 17ο και τις αρχές του 18ου αιώνα, από τον Λοκ και τον Μοντεσκιέ που θεωρούσαν ότι οι λαοί έχουν δικαίωμα να επαναστατούν, αλλά όχι και να κυβερνούν.
Άλλωστε, σημαντικότατη διαφωνία της Αριστεράς στην Ελλάδα με το περιεχόμενο της συνταγματικής αναθεώρησης του 1986 ήταν η μεγάλη ενίσχυση της θέσης του πρωθυπουργού, δηλαδή και πάλι η ενίσχυση ενός προσώπου. Δεν ήταν η διαπλοκή των εξουσιών, την οποία περιείχαν όλα τα ελληνικά Συντάγματα (εκτός από εκείνο του 1844).
Σήμερα, ο λαοπρόβλητος ισχυρός πρόεδρος και ο ισχυρός πρωθυπουργός αντανακλούν το αστικό διεθυντικό δικαίωμα στις επιχειρήσεις. Ο εκδημοκρατισμός και η επαναστατική πολιτική της Αριστεράς, αντίθετα, επιδιώκουν τη μετάθεση του κέντρου βάρους της πολιτικής στα συλλογικά αιρετά όργανα, με τον διαρκή έλεγχο της πολιτικής εξουσίας από τη δικαστική, αλλά και τον αποφασιστικό λόγο των αιρετών οργάνων στη σύνθεση της ηγεσίας της δικαστικής εξουσίας. Προτάσεις που κατατείνουν σε αυστηρή και απόλυτη διάκριση των εξουσιών, όπως η απαγόρευση σε βουλευτές να γίνονται υπουργοί, ή η εκλογή της ηγεσίας του δικαστικού σώματος από δικαστές, πολύ περισσότερο η άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, οποίος, επειδή θα εκλέγεται άμεσα δεν υπόκειται, όπως οι κυβερνήσεις στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, στον συνεχή έλεγχο της Βουλής, είναι, με αυτό το νόημα, αντιδραστικές προτάσεις. Προάγουν ένα σύστημα εξουσίας που χωρίζει το κράτος σε προεδρικό, κυβερνητικό και δικαστικό τομέα (το κράτος των δικαστών, που λέμε και φοβόμαστε) και αφαιρούν εξουσία και αρμοδιότητες από το Κοινοβούλιο, ενώ η δημοκρατική κατεύθυνση είναι η ενίσχυση του Κοινοβουλίου με στοιχεία «κυβερνώσας Βουλής», εις βάρος των εξουσιών του Πρωθυπουργού και του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Αλλά βέβαια, αυτά τα κατοχυρώνεις στο Σύνταγμα, όταν μπορείς. Δηλαδή, όταν, όπως το 1986, αυτά που αλλάζεις είναι πια λαϊκά αιτήματα. Σήμερα, λαϊκά αιτήματα είναι άλλα, που όμως με τον υπαρκτό πολιτικό συσχετισμό – και δεν εννοώ μια πιθανή αντιδραστική πλειοψηφία στην επόμενη Βουλή που θα αλλάξει το Σύνταγμα· δεν νομίζω ότι η Νέα Δημοκρατία μπορεί να κερδίσει εκλογές. Εννοώ την ισχνή σχετική πλειοψηφία της Αριστεράς που μάλλον ούτε τη δημόσια Παιδεία δεν θα μπορεί να υπερασπιστεί. Σε μια τέτοια κατάσταση η σωστή κατεύθυνση, κατά τη γνώμη μου, είναι «Κάτω τα χέρια από το Σύνταγμα!»
ΕΠΟΧΗ, 26 Ιουνίου 2016
Πηγή: http://epohi.gr/hreiazomaste-ena-pio-leitourgiko-politeuma/
(*) Σημ. της Πρωτοβουλίας. Υπονοεί τον Νίκο Παππά, στη συνέντευξη που έδωσε στην ΑΥΓΗ 19/6/2016, όπου μεταξύ άλλων είπε: «Νομίζω ότι πρέπει να ανοίξουμε όλη την γκάμα των θεμάτων, αλλά κυρίως να επικεντρωθούμε στο πώς το πολιτικό μας σύστημα θα γίνει πιο λειτουργικό και πιο ισορροπημένο. Την Αριστερά τη θυμάμαι παραδοσιακά να λέει και δικαίως, ότι η διάκριση μεταξύ των εξουσιών δεν είναι τόσο καθαρή και υπάρχουν γκρίζες ζώνες μεταξύ αυτών. Πρέπει να την ανοίξουμε αυτή τη συζήτηση με τόλμη. Και τώρα που είμαστε στη θέση της κυβερνητικής πλειοψηφίας. Έχουμε ιστορικό χρέος. Δεν μπορεί να γράψει η Ιστορία ότι πέρασε η Αριστερά από τη διακυβέρνηση και αναπαρήγαγε τα κακέκτυπα του παρελθόντος. Πρέπει να γίνουν και εδώ πολύ μεγάλες τομές.»
Η παρούσα ανάρτηση αποσκοπεί στην ενημέρωση των φίλων της Πρωτοβουλίας. Δεν συνεπάγεται τη συμφωνία με τις απόψεις που δημοσιεύονται.